در حقوق ایران، دعوای رفع تصرف عدوانی یکی از دعاوی مهم و شایع است که برای احقاق حق تصرف مال غیرمنقول مطرح می‌شود. این دعوا در صورتی قابل طرح است که شخصی بدون رضایت متصرف سابق، مال غیرمنقول را از تصرف وی خارج کند.
تعریف دعوای رفع تصرف عدوانی
دعوای رفع تصرف عدوانی در ماده 158 قانون آیین دادرسی مدنی بدین شرح تعریف شده است:
«دعوای تصرف عدوانی عبارت است از دعوی کسی که متصرف سابق عین غیرمنقول بوده و دیگری بدون رضایت او، ملک را از تصرف وی خارج کرده و اعاده تصرف آن را نسبت به آن مال درخواست می‌نماید.»
ارکان دعوای رفع تصرف عدوانی
برای طرح این دعوا، وجود چهار شرط ضروری است:
وجود مال غیرمنقول: موضوع دعوای رفع تصرف عدوانی باید مال غیرمنقول باشد. مال غیرمنقول، مالی است که نمی توان آن را از محلی به محل دیگر، جابجا کرد و ذاتا یا به واسطه عمل انسان، قابلیت نقل و انتقال فیزیکی ندارد.
سابقه تصرف متصرف سابق: متصرف سابق باید قبل از تصرف خوانده، بر مال غیرمنقول تصرف داشته باشد.
عدم رضایت متصرف سابق: تصرف خوانده باید بدون اذن و رضایت متصرف سابق باشد.
عدوانی بودن تصرف خوانده: تصرف غیرقانونی خوانده باید به قصد تعدی و تجاوز باشد.
آثار دعوای رفع تصرف عدوانی
در صورت احراز وقوع تصرف عدوانی، دادگاه حکم به رفع تصرف و اعاده تصرف مال به متصرف سابق صادر می‌کند.
طرح دعوای رفع تصرف عدوانی
دعوای رفع تصرف عدوانی باید در دادگاه محل وقوع ملک اقامه شود. این دعوا به صورت فوری قابل رسیدگی است و دادگاه باید در اسرع وقت به آن رسیدگی کند.
اثبات تصرف سابق
یکی از عناصر مهم این دعوا، اثبات سابقه تصرف متصرف سابق است. خواهان دعوا باید بتواند به دادگاه ثابت کند که قبل از تصرف خوانده، بر مال غیرمنقول تصرف داشته است.
برای اثبات سابقه تصرف، خواهان می‌تواند مدارک زیر را به دادگاه ارائه دهد:
سند مالکیت: اگر خواهان سند مالکیت مال غیرمنقول را داشته باشد، این سند در بعضی از موارد می‌تواد به عنوان ادله ای برای اثبات تصرف سابق محسوب می‌شود.
سایر اسناد: سایر اسنادی که نشان‌دهنده تصرف خواهان بر مال غیرمنقول باشد، مانند اجاره‌نامه، جواز ساخت، قبوض آب و برق و… می‌توانند برای اثبات سابقه تصرف مورد استفاده قرار گیرند.
شهادت شهود: شهادت شهود نیز می‌تواند برای اثبات سابقه تصرف خواهان مورد استفاده قرار گیرد. شهود باید افرادی باشند که تصرف خواهان را بر مال غیرمنقول مشاهده کرده باشند.
گزارش نیروی انتظامی یا سایر مراجع ذی‌صلاح: در برخی موارد، گزارش نیروی انتظامی یا سایر مراجع ذی‌صلاح از جمله تامین دلیل مبنی بر تصرف خواهان بر مال غیرمنقول، می‌تواند به‌عنوان دلیلی برای اثبات سابقه تصرف مورد استفاده قرار گیرد.
رسیدگی به دعوای رفع تصرف عدوانی در دادگاه
این دعوا یکی از دعاوی فوری است و دادگاه باید در اسرع وقت به آن رسیدگی کند. معمولا بعد از دعوت از خواهان و خوانده برای حضور در جلسه رسیدگی و تشکیل جلسه اول رسیدگی، موضوع جهت احراز سبق تصرف خواهان به کارشناس رسمی دادگستری ارجاع می‌شود.خواهان موظف است اسباب و شرایط اجرای قرار کارشناسی را فراهم نموده و در معیت کارشناس رسمی دادگستری به محل ملک متنازع فیه مراجعه نمایند تا کارشناس مشاهدات و بررسی های خود را درخصوص اینکه آیا آثار عینی مبنی بر سبق تصرف خواهان در ملک وجود دارد یا خیر ملاحظه نمایند.بعد از وصول نظر کارشناس به شعبه رسیدگی کننده، به طرفین ابلاغ می‌گردد تا اگر اعتراضی به نظریه دارند ظرف 7 روز لایحه اعتراضی خود را از طریق دفاتر خدمات قضایی به شعبه اعلام نمایند، درصورت پذیرش اعتراض موضوع به هیات سه نفره کارشناسی ارجاع می‌گردد لکن درصورتی که اعتراض مورد پذیرش واقع نشود معمولا دادگاه رسیدگی کننده مطابق با نظریه کارشناسی مبادرت به صدور رای می‌نماید.رای صادره ظرف 20 روز از تاریخ ابلاغ قابل اعتراض می‌باشد.
آثار حکم رفع تصرف عدوانی
حکم رفع تصرف عدوانی یک حکم قطعی و لازم‌الاجرا است. این حکم به‌معنای آن است که خوانده باید مال غیرمنقول را به متصرف سابق اعاده دهد. اگر خوانده از اجرای حکم خودداری کند، خواهان می‌تواند از طریق اجرای احکام مدنی، نسبت به اجرای حکم اقدام کند.علاوه بر آن، در صورتی که خوانده در نتیجه تصرف عدوانی، خسارتی به متصرف سابق وارد کرده باشد، متصرف سابق می‌تواند نسبت به مطالبه خسارت از خوانده اقدام کند.
وکیل در دعوای رفع تصرف عدوانی
طرح دعوای رفع تصرف عدوانی یک فرآیند حقوقی پیچیده است خصوصا در مواردی که آثار عینی مبنی بر سبق تصرف خواهان در ملک متنازع فیه در محل وجود ندارد، به همین دلیل نیاز به تجربه و دانش حقوقی دارد. بنابراین، توصیه می‌شود که خواهان دعوا از خدمات وکیل متخصص در این زمینه استفاده کند.
اگر شما نیز به‌عنوان متصرف سابق مال غیرمنقول، مورد عدوان قرار گرفته‌اید، می‌توانید با مراجعه به موسسه حقوقی بین المللی ماهان جاوید خاورمیانه از خدمات وکیل متخصص در این زمینه بهره‌مند شوید. وکلای این موسسه با دانش و تجربه خود، شما را در احقاق حق تصرف خود یاری خواهند کرد.