این مقاله را به اشتراک بگذارید
واگذاری پیمان به پیمانکار جزء یکی از رایجترین و در عین حال چالشبرانگیزترین تصمیماتی است که در پروژههای عمرانی و ساختمانی اتخاذ میشود. بسیاری از کارفرمایان و پیمانکاران در جریان اجرای پروژه متوجه میشوند که انجام برخی عملیاتها نیازمند تخصص، تجهیزات یا نیروی انسانی متفاوتی است و همین امر، آنها را به سمت استفاده از پیمانکار جزء هدایت میکند. شناخت دقیق ضوابط واگذاری، حقوق و تکالیف طرفین و روشهای صحیح مدیریت این فرآیند، برای کارفرمایان و پیمانکاران و وکلا و مشاوران آنها ضروری است؛ زیرا یک تصمیم اشتباه در این حوزه میتواند کل پروژه را تحتتأثیر قرار دهد.
تعریف حقوقی و مبانی قانونی:
- «پیمانکار جزء» به شخص حقیقی یا حقوقی گفته میشود که بخشی از عملیات موضوع پیمان اصلی را برعهده میگیرد.
مقررات مجاز برای واگذاری به پیمانکار جزء:
- بر اساس نشریه 4311 شرایط عمومی پیمان خاصه ماده 24 آن سند واگذاری بخشی از عملیات موضوع پیمان را به پیمانکار جزء ولی با محدودیتهایی پذیرفته است.
- بند الف ماده 24 تصریح دارد که پیمانکار حق ندارد پیمان اصلی را به دیگران واگذار کند.
- بند ب ماده 24 اجازه میدهد در صورت لزوم و با رعایت شروط، پیمان فرعی با پیمانکار جزء بسته شود.
شروط و الزامات حقوقی برای واگذاری به پیمانکار جزء
هنگام واگذاری باید شروط زیر رعایت شود:
- پیمانکار جزء نباید مجاز باشد خود نیز کار را به دیگری واگذار کند (یعنی زنجیره “دستدوم-دستسوم” ممنوع است).
- اگر اسناد پیمان پیشبینی کردهاند تأیید صلاحیت پیمانکار جزء توسط کارفرما، پیمانکار اصلی باید قبل از واگذاری، تأیید را از کارفرما بگیرد.
- واگذاری نباید باعث کاهش سرعت یا تأخیر در اجرای پروژه شود؛ همچنین هیچگاه مسئولیت پیمانکار اصلی کاهش نمییابد. پیمانکار اصلی همچنان مسئول «کلیه عملیات» انجامشده توسط پیمانکار جزء یا کارکنان اوست.
- در قرارداد بین پیمانکار اصلی و پیمانکار جزء باید تصریح شود که اگر اختلافی رخ داد، کارفرما حق دارد (و اگر مقتضی بداند) به موضوع رسیدگی کند و نظر وی قطعی است.
مزایا و ریسکها / اشتباهات رایج
مزایا:
- امکان تقسیم کار در وظایف تخصصی (مثلاً پیمانکار جزء متخصص اجرای بخش خاصی)
- تسریع در اجرای پروژه (در صورت مدیریت صحیح)
- امکان مدیریت بهتر منابع نیروی انسانی و فنی
بیشتر بخوانید
ریسکها و اشتباهات متداول:
- واگذاری پنهانی به اشخاص ثالث (غیرمجاز) — ممکن است منجر به فسخ پیمان توسط کارفرما شود.
- عدم اخذ تأیید صلاحیت پیمانکار جزء — ممکن است دعاوی حقوقی یا فنی در آینده ایجاد شود.
- عدم تصریح دقیق مسئولیتها در قرارداد فرعی — باعث ابهام در پرداخت مطالبات، ضمانتنامه و تعهدات میشود.
- شکایت پیمانکار جزء در صورت تأخیر یا کمکاری پیمانکار اصلی — بهویژه اگر قرارداد فرعی شفاف نباشد.
راهکارهای حقوقی و قضایی برای کارفرما و پیمانکار:
برای کارفرما:
- در زمان تنظیم پیمان اصلی، شرط صریح در منع انتقال پیمان به ثالث (بدون تأیید) درج نماید.
- در صورتی که پیمانکار قصد واگذاری بخشی را دارد، تأیید صلاحیت پیمانکار جزء را از پیش بخواهد و در قرارداد قید کند.
- در قراردادهای فرعی با پیمانکار جزء، بند تخصیص مسؤولیت، ضمانتنامه، مالیات، بیمه و … را دقیق پیشبینی کند.
برای پیمانکار اصلی / جزء
- قبل از واگذاری، مطمئن شوید که شرایط ماده 24 نشریه 4311 رعایت شده است.
- در قرارداد با پیمانکار جزء تمام تعهدات خود را مجدداً تضمین کنید(از جمله تضمین حسن انجام کار، پیش پرداخت، ضمانتنامه و …).
- در صورت اختلاف یا تأخیر در پرداخت مطالبات پیمانکار جزء: با توجه به مفاد پیمان و اسناد مهندسی، حق وی برای طرح دعوا محفوظ است؛ کارفرما میتواند با حضور پیمانکار اصلی و جزء، موضوع را رسیدگی کند.
اشتباهات رایج و نکات احتیاطی:
- واگذاری کامل پیمان اصلی به شخص ثالث بدون اطلاع و تأیید کارفرما — ممنوع است.
- امید به کاهش مسئولیت با واگذاری به پیمانکار جزء — طبق ماده 24 مسئولیت پیمانکار اصلی همچنان ادامه دارد.
- عدم پیشبینی سازوکار تعیین صلاحیت، کنترل کیفیت، تضمین اجرا، ضمانتنامه و نحوه تسویه مطالبات که میتواند به دعاوی حقوقی منجر شود.
رویکرد وکلای دپارتمان پیمانکاری احداث:
در دفتر حقوقی ما، در چنین پروندههایی:
- ابتدا مفاد پیمان اصلی و نشریه 4311 را بررسی میکنیم تا ببینیم آیا واگذاری پیمان فرعی مجاز بوده یا خیر.
- اگر واگذاری بدون رعایت شرایط قانونی انجام شده باشد، کارفرما یا پیمانکار را به فسخ پیمان یا طرح دعوی تشویق میکنیم.
- در قراردادهای جدید، شروط دقیق برای واگذاری، تضمین اجرا، تأمین صلاحیت پیمانکار جزء و ضمانتنامهها تدوین میشود.
- در صورتی که کارفرما قصد دارد پروژه را با پیمانکار جزء ادامه دهد، بررسی صلاحیت فنی و مالی پیمانکار جزء بهصورت جدی انجام میشود تا ریسک حقوقی و فنی به حداقل برسد.
پرسشهای متداول:
س: آیا هر پیمان را میتوان به پیمانکار جزء واگذار کرد؟
پاسخ: خیر. طبق ماده 24 نشریه 4311 پیمانکار اصلی نمیتواند بدون قید و شرط پیمان را به شخص ثالث واگذار کند؛ فقط در صورتی که بخشی از عملیات مورد نظر باشد (نه کل) و شروط مقرر رعایت شوند، واگذاری ممکن است.
س: آیا مسئولیت پیمانکار اصلی با واگذاری به جزء کاهش مییابد؟
پاسخ: خیر. حتی اگر کار توسط پیمانکار جزء انجام شود، پیمانکار اصلی مسئولیت کامل دارد.
س: آیا کارفرما میتواند بدون اطلاع به پیمانکار اصلی مستقیم با پیمانکار جزء تعامل کند؟
پاسخ: این موضوع در پروژه ها از حیث قراردادی غیر متعارف لکن از حیث فنی معمول است.
س: اگر پیمانکار اصلی نسبت به پرداخت مطالبات پیمانکار جزء تأخیر داشته باشد چه باید کرد؟
پاسخ: اگر پیمانکار جزء کار خود را بر اساس قرارداد انجام داده و تأیید مهندس مشاور هم وجود دارد، میتواند از کارفرما بخواهد با حضور پیمانکار اصلی، موضوع پرداخت را بررسی و تسویه کند.
نتیجهگیری
واگذاری پیمان به پیمانکار جزء در پروژههای ساختمانی و عمرانی، راهکار مفیدی برای تقسیم کار و سرعت بخشیدن به اجراست اما فقط در چارچوب ضوابط قانونی و با رعایت شروط مدون. بیتوجهی به این ضوابط میتواند منجر به فسخ پیمان، دعاوی حقوقی و خسارت شود.اگر شما کارفرما، پیمانکار یا پیمانکار جزء هستید و قصد دارید پیمانی را واگذار یا دریافت کنید، پیشنهاد میشود با وکلای متخصص این حوزه مشورت کنید. دفتر حقوقی ما با مدیریت جمشید محمدی نیا آماده بررسی وضعیت شما و ارائه مشاوره دقیق است.