این مقاله را به اشتراک بگذارید
در فضای کسب‌وکارهای کوچک و متوسط و استارتاپ‌ها در ایران، بسیاری از مدیران عامل و اعضای هیئت‌مدیره با این سؤال روبرو هستند: آیا باید برای شرکت خود یک وکیل شرکت استخدام کنیم یا مدل کم‌هزینه‌تر یعنی گرفتن مشاور حقوقی پاره‌وقت کفایت می‌کند؟ در این مطلب به بررسی کامل این دو گزینه، تفاوت‌ها، هزینه‌ها، مزایا، ریسک‌ها و گام‌های انتخاب مناسب می‌پردازیم.
تعریف‌ها و تمایزات کلیدی
وکیل شرکت چیست؟
واژه «وکیل شرکت» عمدتاً به شخصی اطلاق می‌شود که دارای پروانه وکالت پایه یک دادگستری است و به‌طور تخصصی یا عمدتاً در امور شرکت‌ها و حقوق تجارت فعالیت می‌کند.
وظایف رایج وی عبارتند از: تنظیم و بررسی قراردادها، حضور در جلسات مجامع شرکت، دفاع از شرکت در دعاوی، نظارت بر انطباق با مقررات شرکت‌ها.
از همین‌رو اگر شرکت شما با دعاوی مکرر مواجه است، ساختار پیچیده دارد، معاملات بینالمللی یا ادغام و تملک در پیش دارد، استخدام وکیل شرکت معمولاً گزینه مطمئن‌تر است.
مشاور حقوقی شرکت چیست؟
مشاور حقوقی شرکت (in-house lawyer یا legal advisor) کسی است که به شرکت یا سازمان اعم از دولتی یا خصوصی مشاوره می‌دهد؛ لزوماً دارای پروانه وکالت نیست یا اگر هست، الزاما در مقوله وکالت شرکت فعالیت نمی‌کند.
وظایف مشاور حقوقی عبارت‌اند از: تهیه و تنظیم قراردادها، نظارت بر انطباق فعالیت‌ها با مقررات، آموزش کارکنان حقوقی، تحلیل ریسک‌های حقوقی پیش از بروز شکایت یا دعاوی.
در حقیقت، مشاور حقوقی بیشتر نقش «پیشگیری» دارد تا لزوماً «دفاع» در دعاوی.
تفاوت‌های بنیادین
– برای وکالت در دادگاه، شرکت نیاز به دارد؛ مشاور حقوقی بدون پروانه وکالت نمی‌تواند الزاماً وکالت در دادگاه انجام دهد.
– مشاور حقوقی ممکن است در استخدام شرکت باشد یا قرارداد زمانی برای خدمات مشاوره‌ای ببندد؛ اما وکیل شرکت غالباً قرارداد وکالت منعقد می‌کند و نمایندگی قضایی را دارد.
– سطح تخصص و دامنه خدمات: وکیل شرکت معمولا برای مسائل پیچیده‌تر حقوقی و تجاری در نظر گرفته می‌شود؛ مشاور حقوقی گزینه‌ای اقتصادی‌تر برای نیازهای جاری و نسبتا استاندارد است.
هزینه‌ها، مدل پرداخت و مزایا
هزینه‌ها و مدل‌های پرداخت
برای شرکت‌ها، دو مسیر معمول وجود دارد:
- استخدام یا قرارداد ثابت مشاور حقوقی (مثلا پاره‌وقت یا ساعتی) تا امور جاری حقوقی شرکت پوشش یابد.
- عقد قرارداد با وکیل شرکت (مثلاً به‌صورت ریتینر ماهانه یا حق‌الوکاله برای پروژه یا دعوا). برای مثال، در مطلبی آمده است: «اگر شرکت شما در سال یک یا دو پرونده دارد، بهتر است از خدمات موردی استفاده شود.»
مزایای هر گزینه
مزایای مشاور حقوقی
- هزینه اولیه پایین‌تر؛
- مناسب برای شرکت‌هایی که نیاز حقوقی ثابت و سنگین ندارند اما می‌خواهند ریسک‌های حقوقی را کنترل کنند؛
- قابل انعطاف به‌صورت قراردادی (مثلاً چند ساعت در ماه).
مزایای وکیل شرکت
- امکان دفاع در دعاوی، نمایندگی قانونی؛
- اختصاص کامل به مسائل حقوقی شرکت و تسلط بر مسائل تجاری؛
- کاهش ریسک‌های حقوقی جدّی: بررسی قراردادهای بزرگ، اصلاح ساختار شرکت، معاملات ادغام/تملیک.
مدل «ریتینر حقوقی» برای SMEها
یکی از مدل‌های کاربردی برای شرکت‌های کوچک و متوسط، عقد قرارداد «ریتنر» با وکیل یا شرکت حقوقی است؛ بدین معنا که شرکت مبلغ ثابت ماهانه یا فصلی پرداخت می‌کند و وکیل برای حد معینی از خدمات حقوقی در دسترس خواهد بود. این مدل ترکیبی از مزایای مشاوره حقوقی و وکیل شرکت است و به شرکت امکان می‌دهد هزینه‌ها را پیش‌بینی کند و در مواقع اضطراری هم آماده باشد.
نکات مهم پیش از انتخاب
نکاتی که باید مد نظر قرار گیرد
- بررسی حجم و پیچیدگی فعالیت‌های حقوقی شرکت: آیا شرکت شما تعداد زیادی قرارداد دارد یا فعالیت‌هایش متنوع است؟ آیا احتمال وقوع دعوا یا مشارکت خارجی وجود دارد؟
- تحلیل ریسک حقوقی: چه سطح از ریسک حقوقی وجود دارد؟ اگر کسب‌وکار شما نوپا است و فعالیت ساده دارد، مشاور حقوقی ممکن است کافی باشد؛ اما اگر ریسک بالاست، وکیل شرکت توصیه می‌شود.
- بررسی بودجه حقوقی: هزینه‌ها را به‌دقت بسنجید و ببینید کدام مدل برای شما مقرون به‌صرفه‌تر است.
- دقت در قرارداد خدمات حقوقی: شرح خدمات، مدت زمان، ساعت‌های در دسترس، حق‌الوکاله یا ریتنر، محرمانگی، حد نصاب خدمت، خروج قرارداد را حتماً شفاف کنید. (برای مشاور حقوقی این موارد بسیار مهم است.)
- بررسی سابقه و تخصص: چه مقدار تجربه در حقوق شرکت‌ها دارند؟ آیا وکیل/مشاور شما با حقوق تجارت، قراردادها، مقررات شرکت‌ها، هیئت‌مدیره، سهامداران آشنا است؟
- نگاه پیشگیرانه: معمولا بهتر است پیش از بحران حقوقی، خدمات حقوقی را داشته باشید تا پس از بروز مشکل با هزینه و زیان بیشتر روبرو شوید.
بیشتر بخوانید
اشتباهات رایج / ریسک‌ها
- استفاده از مشاور حقوقی با تصور اینکه بتواند در دادگاه مانند وکیل عمل کند؛ درواقع مشاور ممکن است امکان وکالت نداشته باشد.
- قرارداد ناقص یا بدون تعریف خدمات دقیق باعث شود شرکت نتواند از حقوق خود دفاع کند.
- برآورد نادرست از نیاز حقوقی شرکت (مثلاً فکر می‌کنند برای هر نیاز کافی است “چند ساعت مشاوره” بگیرند) در حالی که بحران حقوقی نیازمند وکیل شرکت است.
- صرف هزینه زیاد برای وکیل شرکت در حالی که کسب‌وکار نیازهای حقوقی کمی دارد—به‌عبارتی ازدحام هزینه نسبت به نیاز واقعی.
نگاه تخصصی موسسه MJK Law Firm
در موسسه حقوقی ماهان جاوید خاورمیانه، ما دو مسیر خدماتی پیش روی شرکت‌های SME و استارتاپ‌ها می‌گذاریم:
- مسیر اول: قرارداد مشاور حقوقی پاره‌وقت (مثلاً ماهانه یا ساعتی) برای شرکت‌هایی که به خدمات حقوقی ثابت و عجولانه نیاز ندارند.
- مسیر دوم: عقد ریتینر یا قرار داد با وکیل شرکت به‌صورت اختصاصی، برای شرکت‌هایی با فعالیت حقوقی گسترده‌تر، یا که قصد رشد، ادغام، سرمایه‌گذاری، یا ورود به بازار پیچیده‌تر دارند.
در هر دو مسیر، ما ابتدا با شما جلسه ارزیابی رایگان برگزار می‌کنیم تا میزان نیاز حقوقی شرکت‌تان را تحلیل کنیم، ساختار شرکت را بررسی کنیم، و در نهایت گزینه‌ای متناسب با بودجه، ریسک، و مأموریت کسب‌وکارتان پیشنهاد دهیم.
جمع‌بندی
در نهایت، پاسخ این سؤال که «آیا باید وکیل شرکت بخواهید یا مشاور حقوقی پاره‌وقت کافی است؟» بستگی به وضعیت خاص شرکت شما دارد:
- اگر شرکت شما تازه‌تأسیس است، حجم قراردادها پایین است، ریسک حقوقی شما محدود است → مشاور حقوقی پاره‌وقت می‌تواند گزینه مناسبی باشد.
- اگر شرکت شما دارای فعالیت تجاری گسترده، معاملات بزرگ، احتمال دعاوی متداول، یا رشد سریع دارد → استخدام وکیل شرکت یا قرارداد ریتینر با وکیل، منطقی‌تر است.
۱. آیا مشاور حقوقی می‌تواند به‌جای وکیل شرکت در دادگاه شرکت کند؟
نه همیشه. بسیاری از مشاوران حقوقی دارای پروانه وکالت نیستند یا برای پرونده‌های شرکت‌ها اعمال نمایندگی نمی‌کنند. برای وکالت در دادگاه معمولاً به وکیل شرکت نیاز است.
۲. شرکت‌های کوچک چقدر بودجه حقوقی باید داشته باشند؟
این بودجه بسته به حجم قراردادها، تعداد کارکنان، میزان ریسک حقوقی و صنعت متفاوت است؛ مهم است که به‌صورت پیشگیرانه مبلغی را سالانه برای خدمات حقوقی در نظر بگیرید تا از بروز خسارات جانبی جلوگیری شود.
۳. مدل ریتینر حقوقی چیست و چه مزیتی دارد؟
مدل ریتنر یعنی شرکت ماهانه یا فصلی مبلغ ثابتی پرداخت می‌کند و وکیل یا مشاور حقوقی در دسترس شرکت خواهد بود. این مدل امکان پیش‌بینی هزینه‌ها را فراهم می‌کند و برای شرکت‌هایی که دوره‌ای نیاز به خدمات حقوقی دارند، مناسب است.
۴. آیا انتخاب وکیل شرکت به معنی هزینه‌های بالا و غیرقابل بازگشت است؟
خیر. اگر انتخاب به‌درستی انجام شود و شرکت از خدمات آن استفاده کند، در بلندمدت هزینه‌های ناشی از دعاوی، قراردادهای زیان‌آور، یا عدم انطباق به مراتب بیشتر از هزینه وکیل خواهد بود؛ بنابراین می‌توان آن را سرمایه‌گذاری حقوقی دانست.
۵. چه نشانه‌هایی نشان می‌دهد شرکت شما نیاز به وکیل شرکت دارد؟
از جمله: حجم زیاد قراردادها، ورود به بازارهای بین‌الملل، احتمال ادغام یا تملک، فعالیت با سرمایه‌گذاران، دغدغه سهامداران، مواجهه مکرر با اختلافات حقوقی، بازار با ریسک حقوقی بالا.
تماس با ما
اگر کسب‌وکار شما در حال رشد است یا قصد دارید ریسک‌های حقوقی آن را کاهش دهید، کارشناسان ما در موسسه حقوقی ماهان جاوید خاورمیانه آماده‌اند به شما کمک کنند.
برای یک جلسه مشاوره با ما تماس بگیرید تا متخصصان حقوق شرکت شما را ارزیابی کنند.